Czy wiesz, że:

• carillony znajdują się obecnie na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy
• carillon jest najcięższym ze wszystkich instrumentów
• na całym świecie jest ich tylko (lub aż) ok. 640
• krajem o największym zagęszczeniu carillonów jest Holandia: posiada aż 180 instrumentów, w czym 6 znajduje się w samym Amsterdamie
• u zarania swoich dziejów carillony pełniły funkcję “radia”: “nadawały” aktualnie popularne melodie i dodawały otuchy mieszkańcom miast
• największym na świecie carillonem jest ten znajdujący się w Taejon w Korei Południowej – liczy 78 dzwonów; ten niezwykły instrument powstał z inicjatywy przedsiębiorcy Byunga-i Lee, który chciał w ten sposób uczcić pamięć swojej zmarłej matki: liczba dzwonów odpowiada liczbie przeżytych przez nią lat
• najcięższym na świecie carillonem jest Rockefellera w kościele Riverside w Nowym Jorku: waży ponad 100 ton, a jego najniższy dzwon, strojony w C, waży 20 ton
• w języku francuskim i niemieckim olbrzymi carillon dzieli nazwę z małymi szkolnymi dzwonkami (niem. Glockenspiel)
• Jacob Vincent, carillonista z Amsterdamu, cieszył się na początku XX wieku tak wielką sławą, że nazwano jego imieniem cygaro: „najnowsze i najlepsze 3-centowe cygaro, carillonnista J. Vincent”
• podczas drugiej wojny światowej 46 z 213 europejskich carillonów zostało zniszczonych lub zarekwirowanych na potrzeby militarne
• w Częstochowie na Jasnej Górze znajduje się carillon, obecnie działający tylko w trybie automatycznym, odlany w 1905 roku przez ludwisarza z Mechelen, dla którego był to pierwszy i ostatni carillon w karierze
• tylko 18 carillonów na świecie to instrumenty mobilne – jeden z nich znajduje się w Gdańsku, o ile nie właśnie nie podróżuje
• w Gdańsku narodziła się wyjątkowa idea, podchwycona następnie przez wiele europejskich miast: połączenie muzyki carillonowej i elektronicznej z pokazami Fontanny Heweliusza, skonstruowanej inicjatywy Gdańskiej Infrastruktury Wodociągowo-Kanalizacyjnej (GIWK)

Wybrani kompozytorzy, którzy pisali utwory na carillony:

• Jakob van Eyck
• Matthias Van den Gheyn (zwany “Bachem carillonu” lub “belgijskim Bachem”)
• Joannes Franciscus Volckerick (autor pierwszych oryginalnych romantycznych utworów na carillon)
• Samuel Barber
• Edward Elgar
  John Cage
• George Crumb
  Nino Rota
• Aleksander Nowak
• Paweł Mykietyn
• Elżbieta Sikora
• Agnieszka Stulgińska
• Katarzyna Kwiecień-Długosz
• Zygmunt Krauze
• Agata Zubel

historia
carillonu

Carillony umieszcza się zazwyczaj w wieżach kościołów, ratuszów i innych budynków, a także na fasadach. Istnieje też specjalny rodzaj carillonu – carillon mobilny, zamontowany zwykle na samochodzie. Historia carillonu sięga średniowiecza i jest ściśle związana z historią dzwonów oraz rozwojem ośrodków miejskich. Skrzypce mają duszę, ale wśród instrumentów muzycznych tylko dzwony mają serca (a serce jak dzwon każdy chciałby mieć). Jednak istnieją dzwony “bez serca”: to azjatyckie instrumenty, używane do celów liturgicznych i uderzane za pomocą młoteczka. Pierwsze dzwony pojawiły się w Chinach ok. XV wieku przed naszą erą za panowania dynastii Shang. Dzwony europejskie i azjatyckie różnią się od siebie kształtem. Istnieją również dzwony w formie kuli. Na przestrzeni wieków dzwony pełniły rozmaite ważne funkcje: ostrzegawczą, magiczną, liturgiczną, artystyczną. W średniowiecznych miastach dzwony wykorzystywano do organizowania życia lokalnej społeczności: ich dźwiękami obwieszczano miejskie uchwały, zamknięcie bram miejskich, wezwanie do mobilizacji wojskowej, do gaszenia pożaru itp. Każda gildia miała swój własny dzwon wyznaczający godziny pracy. Dzwonom do dziś nadaje się imiona. Jedną z najbardziej spektakularnych historii o powstawaniu dzwonów przedstawił Andriej Tarkowski w filmie Andriej Rublow.

Złoty wiek carillonów 

Złoty wiek carillonów zakończył się wraz ze zmianą muzycznej i historycznej epoki – rewolucja francuska, nadchodzące wraz z nią gwałtowne przemiany gustu i obyczajowości spowodowały, że o carillonach zapomniano na wiele lat. Zagubiono także sztukę dokładnego zestrajania dzwonów, sztuka ludwisarska przechodziła kryzys, a w rozkwitającej kulturze mieszczańskiej preferowano muzykę salonową. W epoce romantyzmu uważano je za relikt dawnych epok. Dopiero u schyłku XIX i w pierwszej połowie XX stulecia nastąpił wielki powrót do łask tych wielkich instrumentów. Stało się to głównie za sprawą belgijskiego carillonisty Jefa Denijna (1862–1941). Muzyk i konstruktor z wspomnianego już Mechelen zrewolucjonizował mechanizm gry, a także w roku 1892 zainicjował cykl poniedziałkowych wieczornych koncertów na wieży katedry św. Romboutsa w rodzinnym mieście. Tutaj także Denijn założył pierwszy na świecie instytut kampanologii (nauki o dzwonach). Do dziś działająca szkoła została przemianowana na cześć założyciela na Królewską Szkołę Carillonową “Jef Denijn”. W okresie carillonowego renesansu okazało się, że wiele dzwonów, w tym doskonałe instrumenty braci Hemony, uległo korozji wskutek zanieczyszczenia powietrza i wymaga renowacji.

Na przełomie XX i XXI wieku nastąpił intensywny rozwój carillonowej literatury oryginalnej – rozkwit ten był możliwy za sprawą aktywnej działalności koncertowej, popularyzatorskiej i publicystycznej wirtuozów carillonu. Dziś na carillon powstają liczne utwory solowe, a także kameralne (!) tak ciekawe współbrzmienia jak carillon w połączeniu instrumentami dętymi, smyczkowymi, perkusyjnymi chórem, taśmą czy orkiestrą.

carillony
w Gdańsku

carillon Ratusza
Głównego Miasta 

Lista dzwonów
carillonu Ratusza
Głównego Miasta: 

Carilloniści św. Katarzyny rekrutowali się spomiędzy organistów gdańskich kościołów – w tamtych czasach przysługiwało im mieszkanie służbowe. Do ich obowiązków należała zmiana melodii na bębnie gry automatycznej co sobotę oraz granie ręcznie każdego dnia odpowiednich utworów między godziną 11 a 11.30, zaś w okresie letnim w niedziele i dni świąteczne między 17 a 17.30, a także granie melodii z okazji pogrzebów i wyborów do Rady Starego Miasta. Do pomocy carilloniście przydzielony był nadzorca zegara – obaj specjaliści mieli wspólnie dbać o zegar wieżowy, choć często dochodziło między nimi do nieporozumień.

3 lipca 1905 roku w wieżę kościoła św. Katarzyny uderzył piorun. Pożar strawił carillon. Już trzy lata później zamówiono nowy instrument w ludwisarni Schilling w Apoldzie w Turyngii. Nowy carillon składał się z 37 dzwonów i ważył 16760 kg, co czyniło go wówczas jednym z najcięższych na świecie. Carillon został zawieszony na wieży w roku 1910. Wojna nie oszczędziła również i tego carillonu: w roku 1942 na rozkaz Hermanna Göringa dzwony odesłano do przetopienia. Na szczęście jednak aż 28 z nich ocalało: dziś wchodzą w skład 36-dzwonowego carillonu kościoła Mariackiego w Lubece.

carillon mobilny „Gdańsk”